Verhoogde lijstgevel (1700-1775)
Klik op een foto voor een grote afbeelding en meer info.
Nieuwe Herengracht 99 Nieuwe Herengracht 129-143

Voor het sluiten van het gewone enkele grachtenhuis is een topgevel nodig, omdat de nok van het huis loodrecht op de gracht staat. Bij de verhoogde lijstgevel wordt de kroonlijst in het midden omhoog gebogen om het puntdak aan het oog te onttrekken of om ruimte te maken voor een vlieringluik. In de 18de eeuw is dit geveltype erg populair en komt in een grote variƫteit voor, in de eerste helft van de 18de eeuw in de Lodewijk XIV-, in het derde kwart van deze eeuw in de Lodewijk XV-stijl. Deze gevelvorm heeft meestal zeer uitbundige versieringen.
Het eerste nog 17de-eeuwse voorbeeld treffen we aan bij Nieuwe Herengracht 99 (1697), waarbij de kroonlijst in het midden een halfcirkelvormige verhoging heeft. De verhoogde lijstgevel komt vrijwel alleen voor bij het gewone enkele huis. Bij het dubbele huis wordt meestal een rechte lijstgevel gebruikt, al dan niet verhoogd met een attiek of balustrade. Een zeldzaam voorbeeld van een dubbel huis met verhoogde lijstgevel is Nieuwe Herengracht 143 (ca.1750).

Singel 386 Prinsengracht 721 Oudezijds Voorburgwal 63 Rokin 64, huis De Moriaan

Er kan onderscheid worden gemaakt naar de volgende vormgevingen:
a een kleine halfcirkelvormige verhoging
b trapeziumvormige verhoging
c attiek of attiekvormige versiering bovenop de halfcirkelvormige verhoging
d open balstrade met gesloten middenverhoging bovenop de halfcirkelvormige verhoging
e topgevelachtige verhoging
f sterk getoogde lijst

a De kleine halfcirkelvormige verhoging is aangebracht boven de middelste travee en vormt daarmee een eenvoudige lijstgevel. In de verhoging wordt vaak het zolderluik geplaatst.
Voorbeelden zijn: Singel 386 (voor 1725?), Prinsengracht 721 (ca.1750).
Soms wordt de ruimte binnen de verhoging, dus rond de hijsbalk en/of het zolderluik rijk versierd.
Voorbeelden: Oudezijds Voorburgwal 63 met ovale verhoging en Rokin 64 met driepasvormige verhoging (beide 1725-1750).

Singel 322 Binnenkant 28 Singel 390 Prins Hendrikkade 133-134 Keizersgracht 263 Herengracht 487 Oudezijds Voorburgwal 45 Singel 66-68 Oude Delenstraat 14-1

b Soms is de middenverhoging niet halfcirkelvormig maar trapeziumvormig.
Voorbeelden zijn: Herengracht 567 (1718), Singel 322 (1700-1725), Keizersgracht 282 (ca.1730), Binnenkant 28 (1775-1800).
c Regelmatig is de lijstgevel te zien waar een attiek of attiekachtige versiering boven de middenverhoging is geplaatst.
Voorbeelden zijn: Singel 390 (ca.1700), Herengracht 166 (ca.1725), Prins Hendrikkade 133 (1727), Singel 186 (ca.1730), Keizersgracht 263 (ca.1735), Keizersgracht 137-139 (1738), Herengracht 487 (ca.1740), Singel 134 (ca.1740), Singel 60 (ca.1745), Singel 56 (ca.1750), Oudezijds Voorburgwal 45 (ca.1750), Prinsengracht 126 (ca.1755), Keizersgracht 144 (ca.1760), Singel 66-68 (ca.1760).
Een extreem voorbeeld waarbij de attiekversiering zo hoog oprijst dat het op een topgevel gaat lijken is Oude Doelenstraat 16 (1725-1750). Door verbouwingen is het natuurljk mogelijk dat het attiek op de verhoogde lijst is verwijderd waardoor een gevel die oorspronkelijk tot dit type behoorde tot het eenvoudige type zonder attiek is gaan behoren (type a).

Keizersgracht 244-246 Herengracht 274, huis D'witte Leli Herengracht 250 Keizersgracht 284 Herengracht 12 Keizersgracht 111

d De attiekachtige verhoging boven de met een kleine halfcirkel verhoogde kroonlijst kan ook de vorm krijgen van een open balustrade met gesloten middenverhoging.
Voorbeelden: Keizersgracht 244-246 (ca.1730), Prinsengracht 472 (ca.1730), Herengracht 274 (1739), Singel 23-25 (ca.1740), Herengracht 250 (1743), Keizersgracht 225 (1746), Keizersgracht 284 (ca.1765).
Weinig voorkomend is het type waarbij het attiek gesloten is en er niet of nauwelijks sprake is van een middenverhoging.
Voorbeelden: Herengracht 12 (1714), Keizersgracht 119 (ca.1735), Keizersgracht 111 (ca.1740), Keizersgracht 217-219 (ca.1740).

Herengracht 434-436 Kalverstraat 179 Keizersgracht 196 Damrak 85 Oude Doelenstraat 14 Kalverstraat 10-12 Prins Hendrikkade 134 Warmoesstraat 104, huis De Keyserinne Nieuwezijds Voorburgwal 103

e Soms wordt de kroonlijst over (bijna) de volle breedte verhoogd en is de verhoging topgevelachtig: alsof er sprake is van een topgevel.
Voorbeelden: Herengracht 434 (1717), Singel 320 (1700-1725), Kalverstraat 179 (ca.1720), Prinsengracht 299 (ca.1720), Keizersgracht 158 (1721), Keizersgracht 196 (1724), Nieuwmarkt 25 (1724), Damrak 85 (1725), Singel 45 (1725), Reguliersgracht 34 (1725), Oude Doelenstraat 14 (1735), Herengracht 352 (ca.1735), Singel 40 (ca.1735), Kalverstraat 10 (ca.1740), Herengracht 336 (ca.1745), Keizersgracht 192 (ca.1745), Prins Hendrikkade 134 (1725-1750), Herengracht 360 (ca.1750), Warmoesstraat 104 (ca.1750), Singel 288 (1758), Kloveniersburgwal 65 (ca.1750/60), Keizersgracht 194 (ca.1760) en Nieuwezijds Voorburgwal 103 (1750-1775).

Keizersgracht 663 Prinsengracht 305 Geldersekade 45 Amstel 101 Keizersgracht 411

f Als laatste is er het type waarbij een sterk getoogde lijst wordt toegepast. Hierbij vervalt het fries dat wordt vervangen door metselwerk. Dergelijke gevels lijken soms sterk op een klokgevel. Moeten we dit wellicht een klokgevelachtige lijstgevel noemen?
Voorbeelden zijn : Keizersgracht 663 (1700-1725), Prinsengracht 305 (ca.1725), Geldersekade 45 (1725-1750), Amstel 101 (1725-1750?), Herengracht 445 (ca.1750), Prinsengracht 1099 (ca.1750) en Keizersgracht 411 (ca.1770).

Meer lezen:
Gevelvormen
Halsgevel
Houten gevel
Ingezwenkte halsgevel
Klokgevel
Lijstgevel
Ojief(se)gevel
Rolornamentengevel
Trapeziumgevel
Trapgevel
Tuitgevel
Verhoogde halsgevel

Voor het laatst bewerkt: