Nes
Klik op een foto voor een grote afbeelding en meer info.
Nes, 1482 Nes, 1544 Nes, 1572 Nes, 1850 Nes, 1876

Naam: De naam Nes, oorspronkelijk Nesse, duidt aan dat hier vroeger een moerassig smal stuk land was dat uitsteekt in een binnenwater. Ten oosten van de Amstel lag tot in de 14e eeuw moerassig land dat de oostelijke oever van de Amstel vormde. Tot in de 17de eeuw noemde men het noordelijke deel van de Nes tot de Lombardstegen nog Gansoord of Gansoirde. Nog heel lang zou de hele Nes aangeduid worden met de naam Grimmenesse.

Vanaf 1350
Het gedeelte tussen Dam en de Lombardstegen is als eerste opgehoogd en bewoonbaar gemaakt. Het zuidelijke deel wordt pas in 1342 bij de stad gevoegd. De slechte kwaliteit van de grond maakte deze goedkoop en daarmee aantrekkelijk voor een groot aantal kloosters. Uiteindelijk zijn aan de Nes zes kloosters verrezen. Zij zullen als kloosters in gebruik blijven tot de Alteratie in 1578. De namen van de Sint Barberenstraat tussen Oudezijds Voorburgwal en Nes en Cellebroerssteeg tussen Rokin en Nes verwijzen hier nog steeds naar.

Vanaf de Dam gezien treffen we voorbij de Wijde Lombardsteeg rechts het Cellebroedersklooster en het Sint Maria Klooster. Aan de linkerzijde zijn dat na de Sint Pieterhalsteeg het Sint Margarethaklooster, het Sint Maria Magdalenaklooster, dan volgde het klooster Sint Barbara en tenslotte het Sint Claraconvent. Afgezien van het Cellebroedersklooster waren het allen nonnenkloosters.
Gijsbert Dou (circa 1340/50-1420) was de zoon van Jacob Ghisekinsz en diens vrouw Liewe. Langs moederszijde behoorde hij tot één van de oudste en belangrijkste Amsterdamse families, familie Zael. Genealogisch is deze familie nauwelijks te ontwarren alleen al door het grote geografische verspreidingsgebied. Hij was aanhanger van de Moderne Devotie van Geert Grote die terugkeer voorstond naar de eenvoud van de eerste christenen. Mensen moesten geen waarde meer hechten aan rijkdom en wereldse geneugten, zoals luxe kleding en overvloedige maaltijden. Het ideaal was een eenvoudig, zuiver leven, met aandacht voor elkaar en voor een rechte verhouding tot God.
Gijsbert Dou had een missie. Als een soort projectontwikkelaar hielp hij bij het stichten van het ene na het andere klooster waar de vrouwen op vrijwillige basis samen leefden en zich niet afsloten van de wereld om hen heen. De geloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid hoefden ze niet af te leggen, zoals gebruikelijk was wanneer men intrad in een klooster. Mede door zijn ondersteuning kwamen in Amsterdam de volgende kloosters tot stand: Sint Maria, Sint Margaretha, Sint Maria Magdalena, Sint Barbara, Sint Paulus, Sint Caecilia, Sint Ursula, Sint Catharina, Sint Agnes, Sint Dionysius (Nieuwe Nonnen), terwijl hij nauw betrokken was bij de oprichting van de kloosters Mariënveld of Mariënkamp (Oude Nonnen) en Sint Jan Evangelist. Dit kan overigens niet los gezien worden van het plaats vinden van het Mirakel van Amsterdam (1345) waarmee Amsterdam tot bedevaartsplaats was verheven.
Gijsbert Dou woonde van 1394 tot 1420 in een eenvoudig huisje in de Nes, op een erf dat Jan Schinkes aan de Oude Nonnen had geschonken en door hun afgestaan voor de stichting van het Sint Claraklooster, omgeven door de kloosters die hij ondersteunde.

Na 1578
Na het vertrek van de kloosters werd het een straat met diverse winkels. Zo kwam er op enig moment op Nes 44 de boekwinkel van Bernardus Mourik. Deze is vooral bekend geworden door de uitgave van het Grachtenboek van Caspar Philips Jacobszoon (1768-1771). Alle kloostercomplexen kregen na kortere of langere tijd een andere functie en zo veranderde het straatbeeld naar overwegend woningen.

Nes, 1795

18de eeuw
In de 18de eeuw wordt de aanzet gegeven tot het ontstaan van amusementsinrichtingen van allerlei aard.
In één van de sociëteitsgebouwen werd de joodse sociëteit Felix Libertate (Gelukkig door Vrijheid) in 1795 opgericht na de machtsovername van de Patriotten en de start van de Bataafse Republiek. Doel was om voor Joden burgerrechten te bevechten en gelijkstelling te verwerven. Felix Libertate bleek in 1796 een van de drijvende krachten in het tot stand komen van ‘de gelijkstaat der Joden’. Op 2 september 1796 nam de Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek een apart besluit over de positie van de Joden. Men besloot zonder tegenstem dat ’geen Jood zal worden uitgeslooten van eenige rechten of voordeelen, die aan het Bataafsch Burgerregt verknocht zyn, en die hy begeeren mogt te genieten, mits hy bezitte alle die vereischten, en voldoe aan alle die voorwaarden, welken by algemeene Constitutie van iederen activen burger in Nederland, gevorderd worden’. Felix Libertate had op een onbekende plek in de Nes haar sociëteitsgebouw. Het ledenbestand bestond voor het merendeel uit Hoogduitse Joden met daarnaast ook enkele Portugezen. Eén derde van de leden was niet-joods. Allen sympathiseerden met de beweging van Patriotten. De sociëteit is vermoedelijk al in 1798 opgeheven na het behalen van de doelen.

Nes 59-61, Frascati Nes 71, Salon Duport Nes 69, Tivoli

Na 1800
De verandering van de Nes naar een uitgaanscentrum krijgt een extra impuls met de komst van café Frascati. De straat bruiste met café-chantants, ook wel tingeltangels genoemd waar de dames vaak erg gedienstig waren, het Salon des Variétés, Tivoli en artiestencafés en niet te vergeten bordelen.
Vanaf 1880 verandert de straat tot het centrum van de Europese tabakshandel. De vele tabaks- en andere kantoren en veilinggebouwen maken de Nes tot een doodse straat.
In een artikel uit 1905 staat: ’Een (…) algeheele verandering onderging de Nes. De zegen van Deli heeft de in de heele wereld om zijn zang-, dans- en nachthuizen en velerlei ongerechtigheden befaamde Nesbuurt gezuiverd door de tabak. Op een enkel huis na hebben de Deli-mannen al de nacht-, zang- en danshuizen doen sloopen en er kantoren laten bouwen. Bij dag is het stil en bij avond doosch. Voor een tien jaar nog begon daar het leven en werden er de wildste orgieën gevierd.’
100 jaar later heeft tabak een hele slechte naam weten te verwerven en keert het uitgaansleven terug, of zoals buurtbewoner Bredero al schreef: 'Het kan verkeren'.
Bekende bewoners van de Nes zijn onder meer geweest Nap de la Mar en Johan Buziau.
Zo min als de adressen van de bekende bewoners te achterhalen zijn geldt dit ook voor enige uitgaansgelegenheden waarvan alleen de namen nog genoemd worden: De Toko, Alcazar, De houten Verdommenis en tegenover Frascati het Walhalla.

Na 1960
De Nes wordt weer een uitgaansstraat met een veelheid aan theaters voor diverse vormen van kunst als cabaret en experimenteel toneel. Beginnende theatermakers krijgen hier hun podium.
Vanaf 2000 doen ook hotels hier weer hun intree.

Nes, 1904 Nes 1-3 Nes 6-26 Dam 17, Nes 2-14 Nes 7 Nes 11 Nes 9-21 Nes 22-26 Nes 26 Nes 26-28 Nes 16-26 Nes 18-40 Nes 26-40 Nes 28-32 Nes 34-48 Nes 34-78

Nes 1-11
Van de etablissementen Scala en Casino is niet meer te achterhalen op welk nummer ze zaten. Van Scala is wel bekend dat er 'gewillige' dames aanwezig waren. De gaarkeuken De gouden Bal was op nummer 11.

Nes 5-9 Tabaksfabriek J.Lub, Café Maxim
Nes 5-23 Rho Hotel
Nes 11-15 Edelmetaalbedrijf H.Drijfhout & Zoon
Nes 13-15 Grand Café-Concert Victoria
Nes 17 The Empire

Nes 26
Is de achterzijde van een verbouwd pand aan het Rokin 9 waar sinds 2015 boekhandel Scheltema is gevestigd.

Nes 19-21 Nes 27-31 Nes 31-35 Nes 33 Nes 33-39 Nes 33 Nes 35 Nes 35

Nes 19-37 Hier was nog een bonte verzameling bars als Alhambra (nr.31 café-chantant met dames van plezier), Eldorado, nachthuis van Moeder Schols en Terpsichore (een danszaal en dames van plezier) gevestigd waarvan de exacte adressen niet te achterhalen zijn.

Nes 23 De Prince van Orangien, Den Swarten Hondt

Nes 33 Heeft een klokgevel van ca.1760. Tot in de tweede helft van de 18de eeuw was hier het ‘Nachthuis van Toontje’ gevestigd. Een nachthuis was een nachtkoffiehuis of nachtrestaurant waar je na een avondje uit nog wat kon gebruiken. In 1817 voortgezet door Mathieu Lambert Hoady (1778-1827) wellicht onder de naam Massagran. Later is er een café-chantant van Frits van Haarlem, een ondernemende hofmeester van de Harlinger boot. In 1964 is er schildersbedrijf A.J.Hey en Zoon gevestigd.

Nes 35-39 Nes 37 Nes 37 Nes 39-41 Nes 39 Nes 39 Nes 39 Nes 39 Nes 39

Naam: D'Vogelkooy
Adres: Nes 39, Sint Pieterspoortsteeg 3
Architect: P.H.van Niftrik
Bouwjaar: 1910
Opdracht: G.J.Downer
Het winkel-woonhuis is gebouwd met blauwig gekleurde bakstenen, in opdracht van de tabaksmakelaar G.J.Downer. Het huis had een zijingang aan de Sint Pieterspoortsteeg. Boven de ingang aan de Nes staat ’Hier doet men in ghedrooghde blaedjes. So wel in gaeve als met gaetjes’, een tekst die over is gebleven van een eerder hier gevestigde kruidenier. In 1964 is het een Christelijk Militair Tehuis. In 2010 vormt de benedenverdieping de etalage en werkruimte van ex-prostituée, dan filmproducer, fotograaf en schrijfster Metje Blaak.
Voordien was hier het huis D'Vogelkooy, gesierd met een vogelkooi in de gevel. De inscriptie en de sculptuur in de huidige geveltop verwijzen hier nog naar. De begane grond is nu in gebruik als champagnewinkel (2021).

Nes 39-43 Nes 41 Nes 41 Nes 41-45 Nes 49-55 Frederiksplein, Taba Nes, Taba, 1923 Ferdinand Bolstraat, Taba Ferdinand Bolstraat, taba Nes, Taba, 1924

Naam: Het verloren Schaap (1550), In Breroode
Adres: Nes 41, Sint Pieterspoortsteeg 1
Bouwjaar: 1917
Architect: S.L.Rabbie
Hier stond het geboortehuis van de dichter Gerbrand Bredero. Zijn vader Adriaen Cornelisz, schoenmaker (later pachter van imposten) kwam in 1584 hier wonen in het huis ‘in Breroode’ genoemd naar het uithangbord van de schoenmakerswerkplaats waarop Hendrik van Brederode was afgebeeld, in 1566 voorman van de opstandige lagere adel. Zij verhuisden in 1602 naar de Oudezijds Voorburgwal 244. Tot 1584 werd het huis gehuurd door Ael Jansdochter.
Het in 1917 als kantoor gebouwde pand is opgetrokken in de stijl van de Amsterdamse School. De eerste gebruiker van de kantoorruimte was de koopman A.C.Kroes. Hij bleef slechts kort, in 1921 ging hij failliet.
Vervolgens kwam hier de redactie van Het Tabaksblad. De redacteur van dit vakblad, J.C.Schoemeijer, was ook de drijvende kracht achter de Nederlandsche Bond van Tabakvergunninghouders en organisator van de Taba, een tabakstentoonstelling die in 1923 in het Paleis voor Volksvlijt en in 1924 in de (Oude) RAI werd gehouden.
Vanaf omstreeks 2000 is er het stadscafé Van Kerkwijk.

Nes 43 Sint Pieterskapel, Sint Pietershal, Grote Vleeshal
Nes 45-55 Sint Margarethaklooster
Nes 45 Vlaams Cultureel Centrum, De Brakke Grond
Nes 47-55 Hotel V

Nes 55-71 Nes 56-58 Nes 56-58 Nes 56-58 Nes 56-58 Nes 56 Nes 56 Nes 56-60 Nes 56-58 Nes 56-58 Nes 54-56 Nes 52-64

Nes 56
In de 19de eeuw is hier een kroeg, café Royal. Het pand is van ca.1650 en heeft de gevelsteen De Leckerkerkse Salm in de gevel en boven de deur de tekst Het Hollands Biliard.

Nes 57 Bank van Lening
Nes 58-70 Sint Pietersgasthuis
Nes 59-63 Sint Maria Magdalenaklooster op het Spui
Nes 59-65 Frascati
Nes 65-67 Sint Barbaraklooster
Nes 67 Harkema
Nes 67 Tivoli
Nes 69-87 Sint Claraklooster
Nes 71 Grand Salon des Variétés
Nes 73-87 Tobacco Theater

Nes 66 Nes 72-78 Nes 73 Muntplein 12 Nes 78 Nes 78 Nes 76-78

Nes 76-78
In een nieuwbouwpand (ca.2000) is sinds 2012 de NRC gevestigd. Voordien werd het pand gebruikt door de Amsterdamse Euronext (aandelenbeurs) tijdens de verbouwing van hun pand op Beursplein 5.

Nes 80-100 Cellebroedersklooster (voor 1578)

Nes 82 Nes 82-90 Nes 82 Nes 82 Nes 85 Nes 85 Nes 85-87

Nes 82
Omstreeks 1960 wordt een nieuwe gevelsteen 'Int witte Paerd' geplaatst. De eigenaar van het pand was initiatiefnemer en paardenliefhebber.

Nes 85
Voorheen stond hier een pand met trapgevel ‘De Gulden Nagel’ door Hendrick de Keyser. In 1931 is het huis vervangen door een modern pand van architect H.W.van Kempen waar de gevelsteen ‘De Gulden Nagel’ uit het vorige pand is ingemetseld.

Nes 89 Nes 89 Nes 89 Tymen de Sayer Tymen de Sayer, wapenschild Nes, 2021 Grimburgwal 1-5

Nes 89
Het huis is gebouwd omstreeks 1560 en in 1974 nog vrijwel in 16de eeuwse toestand aanwezig. Er zijn twee uitbouwen, 1 aan de Langebrugsteeg en 1 aan de Grimnessesluis. Het huis wordt naar de eerst bekende eigenares aangeduid als Weyn Ottens Huys. Later ook Het Blauwhuys en ’t ouwe Blauwe Huys. Van 1653-1658 is er een schuilkerk bedient door pastoor Tymon Lambertsz de Sayer (1603-1658) alias Timotheus Sporeus afkomstig uit Blaricum. Een verbouwing van het huis heeft plaats omstreeks 1840 en een restauratie in 1999.
In 1974 is er de antiekzaak van Carola en Bettina Wolf. De zaak wordt overgenomen door Kyra Jacoba Bakker, echtgenote van Menko ten Cate. Zij heeft als goudsmid voor de dames Wolf gewerkt. Kyra stopt in 2009 met de winkel en zet haar bedrijf online voort.
In de winkel komt Nes Supermarket.

Nes 96-100 Pesthuis (voor 1578)
Nes 102-128 Sint Mariaklooster (voor 1578)
Nes 104-110 Brusse & Gransberg
Nes 110 Comedy Theater
Nes 112-114 Scheltema & Co's Tabakshandel
Nes 116-118 Entcomayer Tabakshandel
Nes 95-99 Nes 95-99 Nes 95-99

Het huis aan de onevenzijde is Nes 89, de huizen Nes 95-99 staan langs het water van de Grim achter de huizen Grimburgwal 2-6. Het huis aan de evenzijde nummert aan de Langebrugsteeg. Aan het eind sloot de Grimnessesluis aan op de vroegere kade langs het Rokin in de richting van de Nieuwe Doelenstraat. De grotendeels afgesloten kade vormt de achterkant van de huizen aan de Langebrugsteeg.

Meer lezen:
Bakker, Kyra Jacoba
Cate, ten, Menko
Dou, Gijsbert: Sint Barbaraklooster; Sint Clara; Sint Margarethaklooster; Sint Mariaklooster; Sint Maria Magdalenaklooster
Haarlem, van, Frits: Nes 13-15; Nes 67
Kempen, van, Hendrik Willem
Keyser, de, Hendrick
Niftrik, van, Piet Hein
Rabbie, Simon Levie

Voor het laatst bewerkt:

Bronnen:
wikipedia.nl (20210704)
De naam van onze straat (J.A.Wiersma)
Amstelodamum meerdere jaargangen